آیا کسب و کارهای اینترنتی ایران در جریان اعتراض‌ها طبق معمول فعال بودند
راستی آزمایی؛ آیا کسب و کارهای اینترنتی ایران در جریان اعتراض‌ها طبق معمول فعال بودند؟
با قطعی بی‌سابقه اینترنت در ایران در جریان اعتراضهای اخیر، گزارش‌هایی از زیان‌های اقتصادی ناشی از قطع اینترنت منتشر شده است. با این حال مدیران چند استارتاپ در برنامه خبری ساعت ۱۴ روز سه‌شنبه ۲۸ آبان‌ماه گفتند، خدمات‌شان بدون مشکل برقرار بوده است، چون از "زیرساخت‌های بومی‌شده داخل ایران استفاده می‌کنند". در مقابل اما گزارش‌هایی در رسانه‌های داخل ایران منتشر شد که خبر می‌داد تراکنش استارتاپ‌ها پس از قطعی اینترنت ۹۰ درصد قطعی داشته است و "کسب‌وکارهایی که به اینترنت بین‌المللی متصل‌اند، معطل مانده‌اند." روزنامه همشهری هم از متوقف شدن "طرح‌های ملی " مثل مسکن مهر گزارش داده بود.
آیا قطعی - یا محدودیت شدید - حدود یک هفته‌ای اینترنت در ایران در فاصله روزهای ۲۵ آبان تا دوم آذر، به شرکت‌ها و کسب و کارهای وابسته به اینترنت زیان وارد کرده است یا آنکه شبکه داخلی ایران در این دوره جایگزین اینترنت شده و کسب و کارها طبق روال عادی پیش رفته‌اند؟
قطع اینترنت چه محدودیت‌هایی در داخل ایجاد کرد؟
با وجود تبلیغات فراوانی که برای تاب‌آوری شبکه ملی اطلاعات انجام شده، گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد، باقی ماندن ارتباطات روی شبکه داخلی ایران موسوم به شبکه ملی اطلاعات تبعات جدی داشته است.
روزنامه همشهری پنج‌شنبه ۳۰ آبان در گزارشی نوشت، با قطعی اینترنت به جز کسب‌وکارهای مجازی، بخشی از طرح‌های ملی و زندگی عادی مردم دچار مشکل شده است؛ از جمله آنها ثبت‌نام مسکن ملی که به خاطر اختلال اینترنت متوقف شده است.
کاهش ۹۰ درصدی تراکنش در برخی کسب‌وکارهای مجازی نیز مساله‌آی است که وزیر ارتباطات در رادیو اقتصاد به آن اشاره کرد.
عطا خلیقی سیگارودی، مشاور سازمان فناوری اطلاعات ایران و از فعالان استارتاپی پیش‌تر به روزنامه همشهری گفته بود: "استارتاپ‌های حوزه گردشگری که ۷۵ درصد ترافیک‌شان را از گوگل به دست می‌اورند، از دسترس خارج شده‌اند. در بعضی موارد تعداد مشتری‌ها تا ۹۰ درصد ریزش داشته است."
درباره میزان این خسارت تخمین های زیادی زده شده است. از جمله، خسارت ۹۰۰ میلیارد تومانی کسب‌وکارهای در سه روز اول قطعی اینترنت که از رضا الفت‌نسب، عضو اتحادیه کسب و کارهای مجازی نقل و بعدتر تکذیب شد.
نگاهی به آمارهای رسمی نشان می‌دهد میزان خسارت این قطعی بسیار بالاست. از جمله آنها آمار مرکز توانمندسازی و تسهیلگری کسب و کارهای نوپا فاوا که کمتر از دو سال قبل گفته بود ۴۱ استارتاپ‌های ثبت شده در ایران وجود دارند.
یکی از فعالان استارتاپی داخل ایران درباره تعداد افراد فعال در بخش شرکت‌های استارتاپی ایران که با قطعی اینترنت صدمه دیده‌اند به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: "به دلیل ناآگاهی مسوولان، خیلی از آمارها دقیق ارزیابی نمی‌شود. مثلا در مورد میزان فعالیت استارتاپ‌ها بعد از قطعی اینترنت، کسی که فروش داشته باشد و درگاه بانکی‌اش کار کند، یک استارتاپ فعال نامیده می‌شود. در صورتی که، خیلی از برنامه‌نویس‌ها، چند ده هزار اکانت مجازی فروش محصولات و... با این قطعی صدمه جدی دیده‌اند. اما نامی از آنها در هیچ آمار داخلی نیست."
از مدت‌ها پیش، استارتاپ‌ها و سایت‌های ایرانی به انتقال سرورهایشان به داخل ایران تشویق می‌شدند تا در مواقعی شبیه قطع ارتباط با خارج از ایران خدمات‌شان برقرار بماند. بعد از قطع شدن اینترنت در روزهای اخیر، همان شرکت‌هایی که از خدمات داخلی استفاده می‌کردند، توانستند خدمات ارائه کنند.
وبسایت پیوست اخیرا از قول مقامات وزارت ارتباطات نوشت، برخی کسب‌وکارهای آنلاین حیاتی در کشور به واسطه شبکه ملی اطلاعات بعد از قطعی اینترنت به مسیر ارایه سرویس‌شان برگشته‌اند.
بررسی این ماهنامه نشان می‌دهد،۲۴ ساعت بعد از قطع شدن ارتباط اینترنتی ایران، تاکسی‌های اینترنتی، نمونه‌های داخلی اپ‌استور و گوگل‌پلی و سامانه‌های اشتراک محتوا توانسته‌اند خدمات‌رسانی را دوباره آغاز کنند.
هرچند این‌طور که ماهنامه پیوست نوشته، فعالیت‌شان در قیاس با گذشته کمتر شده است.
کسب و کارهای داخل ایران چه نیازی به شبکه جهانی دارند؟
استارتاپ‌ها یا آن‌طور که در ایران مشهور شده، کسب‌وکارهای نوپا معمولا در فضای آنلاین فعالیت می‌کنند و به اینترنت و ابزارهای آن نیاز جدی دارند. طراحی وبسایت و اپلیکیشن روی بسترهای خارجی اتفاق می‌افتد. معرفی این کسب‌وکارها و رتبه‌بندی‌شان در کنار ارتباط با مشتری از طریق ابزارهایی رخ می‌دهد که معمولا روی گوگل فعال هستند.
امین خشنود، کارشناس امنیت شبکه که پیش‌تر در یکی از شرکت‌های زیرساختی در ایران کار می‌کرد، به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: "ایران از نظر زیرساخت اینترنت می‌تواند شرایط خوبی را برای کاربرانش مهیا کند اما وضعیتش کم‌دوام خواهد بود. چون از نظر فنی، اینترنت و تجهیزاتش بدون ارتباط با جهان نمی‌توانند برای مدت زیادی پایدار بمانند. برای حفظ پایداری، کسانی که در زمینه‌های مرتبط کار می‌کنند باید بتوانند به منابع علمی معتبر دسترسی داشته باشند، بسته‌ّهای بروزرسانی نرم‌افزارها را دریافت کرده و روی سیستم‌شان پیاده کنند. با مسدود کردن شبکه ارتباطی ایران هیچ‌کدام از این‌کارها را نمی‌توان انجام داد و شبکه آسیب‌پذیری جدی پیدا خواهد کرد."
یکی از فعالان استارتاپی داخل ایران که خواست نامش فاش نشود، دراین‌باره به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: "تعریف دقیقی از زیرساخت بین مسئولان وجود ندارد. این‌که درگاه‌های فروش یک استارتاپ فعال باشد و امکان تبادل مالی در آن سیستم فراهم شود، به معنای فعال ماندن استارتاپ و فراهم بودن زیرساخت‌ها نیست. یک استارتاپ‌ها به جز فروش محصول، به زیرساخت‌هایی مثل موتور جست‌وجو (برای پیدا شدن توسط مشتری)، سیستم‌های مختلف برنامه‌ریزی و تحلیل آمار بازدیدکنندگان، سیستم‌های رتبه‌بندی سایت (برای افزایش بازدید مخاطب و برنامه‌ریزی استراتژیک) و... نیاز دارد که بخش مهمی از آنها در ایران نیستند. ابزارهایی مثل موتور جست‌وجو، ایمیل و پیام‌رسان هم که ادعا شده بود کار می‌کنند، در زمان این قطعی امتحانشان را پس دادند و موفق نبودند."
او می‌گوید: "هیچ‌کدام از این سرویس‌ها را نمی‌توان یک‌شبه فراهم کرد و ایجاد همه‌شان برای ایران با تعداد کاربران محدودش نه از نظر فنی شدنی است، نه اقتصادی. چون برای این‌که خیلی از این سیستم‌ها بتوانند کار کنند، باید تعداد مشخصی کاربر وجود داشته باشد."
چرا استارتاپ‌ها سراغ بومی‌سازی نمی‌روند؟
با وجود این‌که پایداری شبکه و قیمت پایین خدمات یک امر مهم برای هر استارتاپی است، خیلی از این کسب‌وکارها ترجیح می‌دهند از خدمات فنی خارجی استفاده کنند.
یکی از فعالان استارتاپی در داخل ایران که خواست نامش منتشر نشود، به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: "وقتی شما از سرویس خارجی استفاده می‌کنید، افراد محدود کننده صرفا می‌توانند شما را فیلتر کنند اما داده‌هایتان باقی می‌ماند و نتیجه جست‌وجویتان از بین نخواهد رفت. اگر سرورتان در داخل ایران باشد اما سیستم محدود کننده می‌تواند با یک حکم قضایی تمام داده‌هایی که چند سال جمع‌آوری کرده‌اید را در عرض ۲۰ دقیقه خاموش کند. "
این فعال شرکت‌های استارتاپی ایران همچنین به بی‌بی‌سی گفت اگر حتی این بعد از مدتی محدودیت برداشته شود و سرور‌ها روشن شوند باز هم زیانی که وارد شده سنگین خواهد بود : "تمام نتایج رتبه‌بندی و تحلیل داده‌تان روی گوگل و سایت‌های معتبر دنیا از دست رفته است. در مواردی حتی داده‌ها از روی سرور پاک شده‌اند که ضرر هنگفتی متوجه کسب‌وکار شده است. به خاطر سابقه حاکمیت در انجام چنین کارهایی، خیلی‌ها ترجیح می‌دهند از داخل ایران سرویس نگیرند. بعضی‌ها که به این کار مجبور شده‌اند هم سامانه پشتیبانی در خارج از ایران دارند تا در صورت پاک شدن اطلاعات‌شان به خطر نیفتند."
قطعی اینترنت در جریان اعتراضهای اخیر، از نظر وسعت و مدت زمان بی‌سابقه بود که خسارت‌های هنگفتی به بار آورد اما از نظر فنی امکان تکرار آن وجود دارد. مقامات در ایران هم گفته‌اند، مدیریت شرایط اضطراری و امنیتی برایشان اولویت دارد. به نظر می‌رسد اتفاقات اخیر، آزمایشی تمام عیار برای قطع ارتباط با خارج بود. وضعیتی که سال‌ها بود مقامات ایران از آن سخن می‌گفتند. حال حکومت ایران، احتمالا برای قطع سراسری اینترنت در آینده آماده‌تر است.
اشکان خسرو‌پور روزنامه‌نگار – بی بی سی فارسی
به کانال تلگرام گلوبال مهاجر بپیوندید.
گلوبال مهاجر را در اینستاگرام دنبال کنید.